بازتاب های نوزاد

 

نوزاد انسان در ماه اول تولد، اساسا به عنوان یک موجود بازتابی قلمداد می شود؛ زیرا اکثر فعالیت های حرکتی وی از نوع بازتابی یا رفلکسی است. پس از رشد و نمو نظام های عصبی مرتبط با حرکت ، برخی از حرکات بازتابی از بین می رود و بعضی دیگر تا پایان عمر باقی می ماند و تعدادی نیز به حرکات ارادی تبدیل می شود.

 

بازتاب ها عکس العمل های غیر ارادی هستند که در بدن در مقابل اشکال مختلف تحریکات خارجی و داخلی از خود نشان می دهد. معمولا بازتاب ها توسط قسمت های زیر کرتکس یا قشر مغز کنترل می شود. به مرور زمان بخش حرکتی مغز تسلط خود را بر اعمال کودک بیشتر می کند و در این هنگام اعمال ارادی بوجو می اید. 

 

در معاینه عصبی نوزادان هنگام تولد ، هوشیاری ، کشش عضلانی و بازتاب های آنان مورد بررسی و دقت قرار می گیرد. برخی از این بازتاب های مثل تنفس جنبه حیاتی دارد و عدم ظهور آنها، حیات نوزاد را به خطر می اندازد.

 

بازتاب ها یا رفلکس های دوره نوزادی متعدد است ، مهمترین آنها عبارتند از :

 

1 - بازتاب مکیدن 1: اگر انگشت یا پستانک را به لب نوزاد طبیعی نزدیک کنید، نوزاد دهان خود را باز کرده و شروع به مکیدن می نماید

 

2 - بازتاب بلع : نوزاد متعاقب مکیدن شیر یا مواد غذایی، آنها را بلع می کند.

 

3 - بازتاب مورو 2: بدین صورت است که اگر کودک در حالت خوابیده به پشت قرار داشته باشد و سر او را با کف دست بگیریم و حدود 5 سانتی متر بالا ببریم و پس از آن یک دفعه رها کنیم یا اگر هر دو دست وی را بگیریم و کودک را از حالت خوابیده به سمت نشسته بیاوریم و یک مرتبه رها کنیم ، ملاحظه می شود که نوزاد دست ها و پاهای خود را به اطارف برده و پس از آن جمع میکند و تقریبا حالتی را پیدا میکند که می خواهد چیزی را بغل کند. این بازتاب ممکن است با ضربه زدن به بالش نوزاد یا صدای بلند و هنگام عطسه و سرفه نیز ایجاد شود. زمان ظهور این بازتاب به طور طبیعی به هنگام تولد و دوام آن تا سه ماهه اول است و اگر بیش از 9 ماهگی ادامه یابد دلیل بر احتمالا "نوعی عقب ماندگی" است. نوزادان نارس و عقب ماندگان ذهنی این بازتاب به علت ضعف عضلات که در اثر صدمه مغزی می باشد، دچار ضعف و کاهش است.

 

4 - بازتاب گردن 3: هر گاه سر نوزاد را که به پشت خوابیده است، ناگهان به یک سو بچرخانیم ، دست و پای موافق جهت حرکت کشیده یا باز می شوند و اندام های طرف مقابل به حالت جمع شدن در می اید و بعضا عکس این حالت پیش می اید . 4 تا 6 هفتگی بازتاب گردن بیشتر می شود و دست ها حالت مشت دارد، سر را یک ثانیه می تواند نگه دارد. این بازتاب در 4 هفتگی قابل مشاهده است و از علایم مشخصه این دوره می باشد.البته در کودکان زودرس و نیمی از کودکان طبیعی در هفته اول دیده میشود.

 

5 - بازتاب گرفتن 4: تحریک خارجی کف دست یا انتهای انگشتان آن سبب جمع شدن آنها به این ترتیب می شود:

 

قدرت گرفتن دست ها به قدری است که کودک می تواند برای لحظه ای وزن بدن خود را تحمل کند یا عامل تحریک را نگدارد. بازتاب گرفتن با دست به هنگام تولد شروع و تا چهار ماهگی ادامه دارد. برای آزمون این بازتاب ، پشت دست کودک نباید به جایی تکیه داشته باشد.

 

6 - بازتاب بابینسکی 5: در اثر تحریک کنار خارجی کف پا (از پاشنه به طرف انگشتان) انگشتان به ویژه انگشت بزرگ پا به حالت باز شدن به طرف پشت پا در می اید. این بازتاب بین 10 تا 26 ماهگی از بین می رود. باقی ماندن این بازتاب بعد از سن 3 سالگی احتمال اختلال در سیستم عصبی را نشان میدهد.

 

7 - بازتاب راه رفتن 6: چنان چه نوزاد را بر سطح نسبتا محکم ایستاده نگه دارند، با تماس کف پاها با زمین، پس از چند ثانیه شروع به قدم برداشتن به جلو می نماید. این بازتاب فقط خم شدن مفصل زانو دیده می شود و سایر الگوهای راه رفتن را در بر ندارد. زمان ظهور این بازتاب 6 هفته بعد از تولد است و زمان ناپدید شدن آن نیز حدود 5 ماهگی است.

 

8 - بازتاب صورت یا بازتاب دهانی 7: اگر صورت یا اطراف اب های نوزاد با شی ای تحریک شود ، سرش را به همان طرف می چرخاند و لبهای خود را طوری باز می کند که گویی می خواد نوک پستان مادر را بگیرد.

 

9 - بازتاب خزیدن : برای مشاهده این بازتاب کودک بر شکم و بر سطح صافی قرار می دهند. اگر کف پاهای نوزاد به طور متناوب با انگشت فشار داده شود، عملی به نام بازتاب خزیدن انجام می دهد. شروع این بازتاب از بدو تولد است و در سه چهار ماهگی از بین می رود . این بازتاب با خزیدن واقعی کودک در چند ماهگی متفاوت است.

 

10 - بازتاب لابیرنتی 8: در این بازتاب با بردن کودک به طرف بالا، سر او به سمت پایین حرکت می کند و با پایین آوردن کودک ، سر او به طرف پایین حرکت می کند و با پایین آوردن کودک، سر او به سمت بالا حرکت می نماید. در واقع این عکس العمل در رابطه ب نیروی جاذبه زمنی است. این بازتاب از دو ماه بعد از تولد ظاهر و در  شش ماهگی قویتر

می شود و پس از آن محو می گردد. لابیرنت گوش در تنظیم این تعادل نقش دارد.

 

11 - بازتاب شنا کردن : این بازتاب یکی از جالبترین بازتاب هاست که با نگهداشتن کودک در سطح آب یا داخل آب دیده می شود. این بازتاب بر خلاف بازتاب های دیگر موزون است و حدودا در پنج ماهگی ناپدید می شود.

 

12 - بازتاب چشمک زدن 9: اگر مکانی که کودک در آن قرار دارد به طور ناگهانی نورانی شود یا گوشه چشم وی تحریک گردد و یا صدای بسیار بلند در محیط ایجاد شود، در نوزاد بازتاب چشمک زدن پدید می اید که ممکن است با چرخاندن سر و گاهی گریه همراه باشد. این بازتاب معمولا تا پایان عمر ادامه دارد. 

 

 

 

پزشک متخصص اطفال یا اعصاب از طریق مشاهده بازتاب ها ، خصوصا بازتاب های تکاملی می تواند به وجود اختلال در سیستم عصبی کودک پی ببرد . سالم بودن بازتاب ها در یک طرف بدن نوزاد و نامنظم بودن آنها در طرف دیگر و نیز ظاهر نشدن یک بازتاب یا ماندگار شدن بیش از حد طبیعی آن، احتمالا وجود اختلال عصبی را هشدار می دهد. البته باید به خاطر داشت که ظاهر نشدن یک بازتاب اهمیت کمتری از ماندگار شدن آن دارد. 

 

 

 

منبع: روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی ؛ عزت الله نادری و سیف نراقی

آدرس :  بوشهر،شهرستان جم ،خیابان جام جم ، بعد از پارک ، ساختمان میکائیل ، طبقه دوم

تلفن های تماس : ۰۹۱۷۵۹۵۳۵۵۸ - ۰۹۳۳۱۷۲۹۰۶۱